Dişi ve erkek olmak üzere iki farklı eşeye ait değişik genetik özellikteki gametlerin birleşmesi ile meydana gelen üreme şekline eşeyli üreme denir.
Eşeyli üreme yüksek yapılı hayvanlar ve bitkilerde görülür. Ayrıca, eşeysiz çoğalan bakteri, paramesyum gibi tek hücreli canlılarda da bazen eşeyli çoğalma görülür. Eşeyli üremede iki temel olay vardır:
Mayoz Bölünme:
Dişi ve erkek bireye ait özelleşmiş üreme organlarında mayoz bölünme sonucu
üreme hücreleri olan gametler meydana gelir. Gametler birer yumurta ve sperm hücresidir. Gametlerdeki kromozom sayısı, vücut hücrelerinin kromozom sayısının yarısı kadardır. Gametler haploit yapıda (n kromozomlu) özelleşmiş hücrelerdir.
Bunlar diploit yapıda (2n kromozomlu) eşey ana hücrelerinden mayoz bölünme ile oluşur. Mayoz bölünme sırasında krossing-over (parça değişimi) görülmesi, canlılar
aleminde türler arasında ve tür içinde genetik çeşitliliği artırır. Bu durum, değişen çevre koşullarına daha dayanıklı olan bireylerin oluşumunu sağlar. Bu şekilde yeni oluşan bireylerin bulundukları çevre içerisinde yaşama ve üreme şansı artar. Bireyin
yaşadığı çevreye uyumu kolaylaşır (adaptasyon).
Dişi ve erkekte özelleşmiş üreme organları vardır. Dişi üreme organına ovaryum, erkek üreme
organına testis denir. Üreme organlarında mayoz bölünme sonucu gametler oluşur. Ovaryumda mayoz bölünme sonucu yumurta üretilir. Testiste ise mayoz bölünme sonucu sperm üretilir.
Döllenme :
Döllenme, haploit yapıda olan bir yumurta ve bir spermin birleşmesine denir. Döllenme sonucunda diploit yapıya sahip olan zigot (döllenmiş yumurta hücresi) oluşur. Zigot, bir takım kromozomu yumurta ile anneden, bir takım kromozomu da sperm ile babadan alır.
Eşeyli üreyen canlılarda dişi canlı, sahip olduğu genleri yumurtası ile erkek canlı ise spermi ile bir sonraki kuşağa aktarabilir. Döllenme sonucu meydana gelen yavru, hem anneye hem de babaya ait
genleri taşır. Eşeyli üremede iki farklı ataya ait değişik özellikte olan yumurta ve spermin birleşmesi sonucu her iki ataya ait özellikleri bir arada taşıyan, çevreye daha uyumlu ve dayanıklı bireyler oluşur. Bu durum eşeyli üremeyi eşeysiz üremeye göre üstün kılar.
Eşeyli Üremenin Özellikleri
1. Mayoz bölünmenin görülmesi,
2. Mayoz bölünmenin sonucunda yumurta ve sperm adını verdiğimiz iki gametin
oluflması,
3. Gametler oluşurken krossing-over adını verdiğimiz parça değişiminin gerçekleşmesi ile canlılarda yeni gen kombinasyonlarının görülme olasılığının artması,
4. Yumurta ve spermin birleşmesi sonucu döllenmenin gerçekleşmesidir.
Vücut hücreleri diploit kromozom taşır. Ovaryum, yumurta ana hücresi, testis ve sperm ana hücresi de vücut hücreleri olup diploittir. Gametler (yumurta ve sperm) ise üreme hücresi olup haploittir.
A. İzogami :
Şekil ve büyüklükleri aynı olan gametlerin birleşmesi sonucu görülen üreme
şeklidir. Ulotrix, Chlamydomonas, Spirogyra gibi (yeşil alglerde) görülür.
B. Heterogami :
Şekil, büyüklük ve yapı yönünden farklı olan gametlerin birleşmesi sonucu görülen üreme şeklidir.
Anizogami :
Dişi ve erkek gametler şekil ve yapı yönünden az farklılık gösterirler. Bu gametlerin birleşmesi ile görülen üreme şeklidir. Örneğin, Karayosunu, eğreltiotu anizogami ile ürer.
Oogami :
Anizogaminin ilerlemiş halidir. Gametlerdeki farklılık oldukça fazladır. Örneğin, insanda dişi gamet olan yumurta hücresi erkek gamete göre çok büyük olup bol sitoplâzmalı ve hareketsizdir. Erkek gamet ise yumurtaya göre küçük olup az sitoplâzmalı ve hareketlidir.
C. Konjugasyon :
Bakteri, paramesyum gibi basit yapılı canlılarda bazen konjugasyon şeklinde eşeyli çoğalma görülür. Elektron mikroskobu ile yapılan incelemelerde bakterilerde gen aktarımı gözlenmiştir. Buna göre iki bakteri yan yana geldiğinde aralarında oluşan sitoplâzmik köprüler aracılığı ile verici bakteriden alıcı bakteriye gen aktarımı olur.
Böylece alıcı bakteride kendi genlerine ek olarak vericiden gelen genlerle yeni gen kombinasyonu oluşur. Bakterilerde antibiyotiklere direnç bu şekilde kazanılır.
0 yorum:
Yorum Gönder